Εύβοια: Χαμένα αρχαιολογικά μνημεία κάτω από σπίτια και εκκλησίες

Η Εύβοια αναμφίβολα διαθέτει πλούσια ιστορία, η οποία χάνεται σε βάθος χιλιάδων ετών. Ειδικότερα κατά την Αρχαιότητα, η Εύβοια άκμασε, όμως, δυστυχώς σε πολλές από τις περιοχές του νομού έχουν «θαφτεί» σημαντικά μνημεία. Αριστουργήματα της Αρχαιότητας που πέρα από το ιστορικό τους ενδιαφέρον θα μπορούσαν να αποτελέσουν και πόλο έλξης τουριστών, έχουν χαθεί κάτω από εκκλησίες, από καλλιέργειες ακόμα και κάτω από σπίτια και καταστήματα!

Αυτό επισημαίνει σε ανάρτησή του ο Μάνος Ελευθερίου, που έχει εντρυφήσει στην ιστορία του τόπου και όχι μόνο, αναρτώντας μάλιστα και σημαντικά ευρήματα από την περιοχή. Όπως και το πού βρίσκονται σήμερα, κάτω από ποια κτήρια για παράδειγμα έχουν «θαφτεί», σημαντικά μνημεία της αρχαιότητας από την εν λόγω περιοχή στην Εύβοια.

Συγκεκριμένα, γράφει: «Οι αρχαιολογικές έρευνες στο ΑΥΛΩΝΑΡΙ έχουν όνομα αλλά και οι καταστροφείς του αρχαίου παρελθόντος της περιοχής έχουν, επίσης, όνομα!

Όπως άλλωστε σε όλη, σχεδόν, την ελληνική επικράτεια…

Μια περιοχή (Αυλωνάρι) άκρως αρχαιολογική με προϊστορικά, μυκηναϊκά, γεωμετρικά, κλασικά, ελληνιστικά και ρωμαϊκά ευρήματα, από τα οποία τα περισσότερα είναι πλήρως κατεστραμμένα, κρυμμένα, εντοιχισμένα και κάποια λίγα ακόμη θαμμένα κάτω από τα σύγχρονα σπίτια και καταστήματα. Η έντονη παρουσία της εκκλησίας στην περιοχή, οι ίδιοι οι κάτοικοι αλλά και οι τρεις χείμαρροί της συνέβαλαν ώστε αριστουργηματικοί ναοί και αγάλματα, χρυσές μυκηναϊκές προσωπίδες και χρυσά κοσμήματα, σαρκοφάγοι και εκατοντάδες κεραμικά αντικείμενα όλων των περιόδων, κίονες και φατνώματα, στήλες και αναθηματικές πλάκες να χαθούν για πάντα, να γίνουν πέτρες στους τοίχους των σύγχρονων σπιτιών και στα πεζούλια, να γίνουν μαρμαρόσκονη στα επιχρίσματα των εκκλησιών και των σταύλβων.

Το εντυπωσικότερο όλων, όμως, είναι η σημερινή «άγνοια» κάποιων πεπαιδευμένων κατοίκων οι οποίοι συμβάλλουν στο «θάψιμο» της ιστορίας της περιοχής τους, οι οποίοι επιμένουν με τη σκόπιμη αδιαφορία τους στην υποβάθμιση όλης της περιοχής του Αυλωναρίου. Μαζί με αυτούς θα πρέπει να αναφέρουμε και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας που, υποστελεχωμένη, «κοιμάται» βλέποντας μόνο γύρω από τον εαυτό της – Χαλκίδα – αφήνοντας παρατημένη και παραμελημένη όλη την περιφέρεια της τεράστιας και πάμπλουτης αρχαιολογικά Εύβοιας.

Στην περιοχή από την Αγία Θέκλα μέχρι το Νεοχώρι κι από τον Άγιο Γεώργιο μέχρι το Αυλωνάρι οι αρχαιότητες στενάζουν κάτω από τα άροτρα των γεωργών, κάτω από τις εκκλησιές και τα ξωκκλήσια, κάτω από τα σπίτια και τα καταστήματα, μέσα στα πεζούλια και τις ξερολιθιές, μέσα στους τοίχους των σπιτιών και των σταύλων. Κοίτονται εκεί καταδικασμένα, θαμμένα και κατεστραμμένα από τους νεοέλληνες και το νεοελληνικό κράτος, σαν να είναι ξένα, σαν να αφορούν σε άλλους πολιτισμούς, σαν να είναι κατώτερα από τα σημερινά εκτρώματά μας.

Η φημισμένη αρχαία Οιχαλία (Παλαιοκαστρί;), η πόλη Ταμύναι (Άγιος Γεώργιος;) με τον ξακουστό ναό του Ταμυναίου Απόλλωνα και τους περίφημους πανελλήνιους αγώνες, η πόλη Γρύγχαι, Κοίλα, Αλίφειρα (Αλιβέρι;), Αιγίλεια, Χοιρέα, Πέτρη και τόσοι άλλοι δήμοι, κώμες, κωμοπόλεις και χωριά τής επικράτειας της αρχ. πόλης κράτους της Ερέτριας πετάχτηκαν στον σύχγρονο Καιάδα και θάφτηκαν σαν μιασμένες. Περιμένουν, όμως, εκεί να έρθουν κάποιοι εμπνευσμένοι αρχαιολόγοι, κάποια ξένη αρχαιολογική σχολή, κάποιοι θαρραλέοι κοινοτικοί και δημοτικοί άρχοντες, κάποιοι ανοιχτόμυαλοι και πραγματικά μορφωμένοι κάτοικοι του τόπου και να τις βγάλουν από την καταδικαστική τους αφάνεια. Και θα έρθουν!

Στην κοιλάδα του Αυλωναρίου, λοιπόν, τα ελάχιστα διαθωσέντα ευρήματα μαζί με τις στήλες και τα κείμενά τους, πιστοποιούν ότι υπήρχαν ναοί, ιερά και οικοδομήματα, πιστοποιούν ότι εδώ γίνονταν μουσικοί και γυμνικοί – αθλητικοί αγώνες προς τιμήν των θεοτήτων και μια εμποροπανήγυρις η οποία αναφέρεται στη στήλη του Αυλωναρίου.

IG XII,9 189 (Βαρυπομπείο) Αυτή η στήλη που βρέθηκε στην κοινότητα Βαρυμπόμπη (Δάφνη) του Αυλωναρίου «φωνάζει» σήμερα από το Μουσείο της Ερέτριας, όπου βρίσκεται, ότι στο αρχαίο Αυλωνάρι – το οποίο ανήκε στην επικράτεια της πόλης κράτους της Ερέτριας, υπήρχε ναός – ιερό της Αρτέμιδας. Στη στήλη αναφέρεται, ρητά, το όνομα της θεάς (ἐν τοῖ ἱεροῖ τῆς Ἀρτέμιδος, τεῖ Ἀρτέμιδι) και οι αφιερωμένες εορτές σε αυτήν (τα Ἀρτεμίρια, τῶν Ἀρτεμιρίων = τα Αρτεμίσια, των Αρτεμισίων).

Μαζί με τη στήλη του Αυλωναρίου και άλλες σημαντικές στήλες – οι οποίες και έχουν βρεθεί στην περιοχή,  πιστοποιούν ότι στο αρχαίο Αυλωνάρι γίνονταν μουσικοί και αθλητικοί αγώνες προς χάριν των αγαπημένων θεοτήτων της περιοχής (Άρτεμις, Απόλλων, Λητώ…): 

IG XII,9 93 (Άντηρες) γράφει για αγώνες παγκρατίου, δρόμου, δίαυλου, μαραθώνιου (πολυδρομήν)…

IG XII,9 94 (Ιτέα) γράφει για άλογα, σαλπιγκτές, κήρυκες, εγκωμιολόγους, ποιητές επών, αυλητές, κιθαρωδούς, ύμνο των παρθένων, παίδες, άνδρες…

IG XII,9 95 (Ιτέα) γράφει για πάλη παίδων, πυγμαχία παίδων, παγκράτιον παίδων, παγκράτιον ανδρών, μαραθώνιο ανδρών (πολυδρομήν), αγώνες δίαυλου ανδρών…

IG XII,9 95α (Ιτέα) γράφει για πυγμαχία παίδων, πυγμαχία ανδρών, παγκράτιον παίδων, παγκράτιον ανδρών, μαραθώνιο (πολυδρομήν), αγώνες δίαυλου, αγώνες πάλης…

Άλλες πάλι στήλες πιστοποιούν την ύπαρξη αγαλμάτων στη γύρω περιοχή:

IG XII,9 124 (Ιτέα) – 5ος αι. π.Χ. – ο πατέρας Χαιριγένης και η μητέρα Ευδήνη τοποθέτησαν για τη θυγατέρα τους (άγαλμα – κόρη)

IG XII,9 134 (Εύβοια – Αυλών – 2ος αι. μ.Χ.) –

«…στο όνομα των θεών και των ηρώων, όποιος [κι αν είσαι]

που κατέχεις αυτή τη γη, μην

μετακινήσεις ποτέ τίποτα από αυτά. [Και]

όποιος γκρεμίσει ή αφαιρέσει αυτές τις μορφές

και τις τιμητικές προσφορές αυτών των αγαλμάτων,

γι’ αυτόν η γη δε θα καρποφορεί,

κι η θάλασσα δε θα είναι πλεύσιμη,

και αυτός και η οικογένειά του θα πεθάνουν με άσχημο τρόπο.

Αλλά όποιος τα προστατεύει στη γη, και τιμά… (μετάφραση: Μάνος ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ)

Κάποιες άλλες στήλες αναφέρουν κάποια από τα αρχαία ονόματα κατοίκων της περιοχής (του Αυλωναρίου):

IG XII,9 125 – Δήμαρχος Αριστοτέλους

IG XII,9 126, 5ος αι. π.Χ. – Δημοστράτη

IG XII,9 127 – Επίκτηρις

IG XII,9 128 – Ευδήνη Μνηριπτολέμου

IG XII,9 129 – Ευφημία

IG XII,9 130 –  Φιλίνος Νικίου

IG XII,9 131 – Κλεοδήμου

IG XII,9 132 – Φιλούμενος Εβαφράντος, Χάον Φιλουμένου

IG XII,9 133 – Ανδρωφέλης

ΟΙ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ

Ιωάννα Κωνσταντίνου, επιμελήτρια αρχαιοτήτων, 1941

Ιωάννης Τραυλός, αρχιτέκτονας, 1941

ΙΤΕΑ – ΠΕΡΙΠΤΕΡΟΣ ΝΑΟΣ του 4ου αι. π.Χ. με έξι κίονες στη στενή πλευρά και έντεκα κίονες στη μακριά πλευρά, μήκους 25,60 μ.

«…Ὡς ἐκ τούτου δυνάμεθα νὰ συμπεράνωμεν, ὅτι ἀνήκουν εἰς τὴν περίστασιν ναοῦ»

ΙΤΕΑ – ΝΑΟΣ

«…Τὰ εἷς Ἰτέαν ἀνευρεθέντα ἀρχιτεκτονικὰ μέλη, πώρινα καὶ μαρμάρινα, ὑπερβαίνουν τὰ ἑκατόν. Ἐξ αὐτῶν τὰ σημαντικώτερα, περὶ τὰ ἑβδομήκοντα, ἐσχεδιάσθησαν καὶ περιεγράφησαν λεπτομερῶς ἀνήκουν εἰς ἕνα τοὐλάχιστον ναὸν καὶ διάφορα ἀλλα κτήρια, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ταφικά, χρονολογούμενα ἀπὸ τοῦ 4ου π. Χ. αἰῶνος μέχρι καὶ τῶν ρωμαϊκῶν χρόνων.»

«…Λόγῳ τῆς ἀρίστης ἐργασίας των καὶ τῶν μεγάλων διαστάσεών των συμπεραίνομεν, ὅτι προέρχονται ἐκ σημαντικοῦ οἰκοδομήματος ἀκόμη όμὼς εἶναι ἐνωρὶς νὰ ἀποδώσωμεν καὶ τὰ φατνώματα ταῦτα εἰς τὸν ἀνωτέρω ἀναφερόμενον ναὸν.»

ΙΤΕΑ – ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑΤΑ (ΝΑΟΙ, ΙΕΡΑ)

«…Ὁπωσδήποτε καὶ τὰ ἡμέτερα μόνον εὐρήματα ἐπέβαλλον τὴν περαιτέρω ἐξερεύνησιν, διότι ἀποδεικνύουν, ὅτι τὰ ἀρχαῖα οἰκοδομήματα, εἰς ἃ ἀνήκουν, δέον ν᾿ ἀναζητηθοῦν εἰς τὴν ἐγγυτάτην περιοχήν.»

ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΙ – ΙΕΡΟ του 4ου αι. π.Χ. «…Η συσσώρευσις τόσων ἀγγείων ἐπὶ τῆς αὐτῆς θέσεως ἀποδεικνύει ἀσφαλῶς, ὅτι ἐπὶ τῆς ἀκροπόλεως ἢ τοῦ τύμβου ὑπῆρχεν ἱερὸν ἀκμάζον τοὖλάχιστον ἀπὸ τοῦ 4ου π.Χ. αἰῶνος.»

«…Ἐκ τῶν ἀνωτέρω ἐκτεθέντων πορισμάτων γίνεται φανερόν, ὅτι ἐπιβάλλεται ἦ συστηματικὴ πλέον ἐξερεύνησις τοῦ τόπου, τοῦ ὁποίου ἤδη ἀρκετὰ σημεῖα προσδιωρίσαμεν. Ἐλπίζομεν δέ, ὅτι ἡ Ἀρχαιολογικὴ Ἑταιρεία θὰ παράσχῃ ἡμῖν καὶ πάλιν τὰ μέσα πρὸς ἐξακολούθησιν τῆς ἐρεύνης, ἡ ὁποία θὰ συμβάλη νὰ γνωρίσωμεν ἓν τμῆμα τῆς Εὐβοίας, διὰ τὴν ὁποίαν γενικῶς αἱ μέχρι τοῦδε γνώσεις μας εἶναι πολὺ πενιχραί.»

Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΤΗΣ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Γεώργιος Π. Οικονόμος, 1947

«…ὁλόκληρος ἡ περὶ τὸ Αὐλωνάριον χώρα εἶναι ἐκδήλως ἀρχαιολογική, ἐπιβάλλεται ἄρα ἡ συστηματικὴ ἐξερεύνησις τοῦ τόπου.»

ΟΙ ΑΥΡΩΝΑΡΙΤΕΣ, ΙΔΙΟΚΤΗΤΕΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

Γεώργιος Φωκίτης, κάτοικος Αυλωναρίου, κάτοχος του (αρχαιολογικού) κτήματος στη θέση ΙΤΕΑ, 1941

Κωνσταντίνος Κουτσούκος, κάτοικος Αυλωναρίου, κάτοχος του (αρχαιολογικού) κτήματος στη θέση ΙΤΕΑ, 1941

Ευάγγελος Σταμούλης (κληρονόμοι), κάτοικος Αυλωναρίου, κάτοχος του (αρχαιολογικού) αμπελώνα

Δημήτρης Γκιζελής, κάτοικος Αυλωναρίου, κάτοχος του (αρχαιολογικού) κτήματος στη θέση ΠΑΛΗΟΚΑΣΤΡΙ, 1941

Δημήτριος Α. Γκιζελής, κάτοικος Αυλωναρίου, κάτοχος του (αρχαιολογικού) κτήματος στη θέση ΑΝΤΗΡΕΣ, 1941

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Προφανώς έπαιξε αρνητικό ρόλο και η εκκλησία, μιας και η Επισκοπή Αυλώνος είναι γνωστή από την Ε΄ Οικουμενική Σύνοδο (553 μ.Χ.), αλλά και μετά την επανίδρυσή της, το 1235 

ΟΙ ΧΕΙΜΑΡΡΟΙ

Στην αρχαιολογική ερήμωση της περιοχής του Αυλωναρίου συνέβαλαν και οι χείμαρροι Κάναλις, Καμάρα καὶ Χόνδρος

Μάνος ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

επόμενη στάση: Αυλωνάρι – Άγιος Γεώργιος – αρχ. Ταμύναι;».