Πόσες φορές υπήρξε κλιματική αλλαγή και γιατί να ανησυχήσουμε τώρα;

Η πολυσυζητημένη κλιματική αλλαγή δεν είναι κάτι που ο πλανήτης μας «γνωρίζει» για πρώτη φορά. Από την γέννηση του ηλιακού μας συστήματος, 4,5 δις χρόνια πριν, μέχρι και σήμερα, το κλίμα του Γαλάζιου Πλανήτη έχει αλλάξει σημαντικά περισσότερες φορές απ’ όσες ίσως θα μαντεύαμε.

Πόσο συχνά άραγε παρατηρείται «κλιματική αλλαγή» στη Γη μας και γιατί η τρέχουσα έχει προκαλέσει τόσες ανησυχίες;

Πολλοί επιστήμονες εκτιμούν ότι, ήδη από την αρχαιότητα, σημαντικές μεταβολές του κλίματος επηρέασαν τα πράγματα και στον ελλαδικό χώρο. Ακόμα και ο πόλεμος της Τροίας, τον 13ο π.Χ. αιώνα, θεωρείται από ορισμένους ότι ήταν (μεταξύ άλλων) απόρροια της απελπισίας των Ελλήνων, οι οποίοι είχαν αρχίσει να ξεμένουν από πόρους μετά από μια μακρά περίοδο ξηρασίας.

Η περίοδος αυτή φαίνεται πως επεκτάθηκε στον 12ο-8ο αιώνα π.Χ., μια εποχή που έχει μείνει γνωστή και ως «αρχαίος μεσαίωνας». Το 1190- 1050 π.Χ., οι παρηκμασμένοι πια Μινωίτες και Μυκηναίοι, πολλοί από αυτούς κτηνοτρόφοι και αγρότες, έφευγαν σωρηδόν από τα κάποτε ένδοξά τους βασίλεια, αναζητώντας ευνοϊκότερο κλίμα στα παράλια της Μικράς Ασίας, της Βόρειας Αφρικής και αλλού.

Οι ακραίες μεταβολές του κλίματος έχουν, εξάλλου, συνδεθεί με πολλούς ιστορικούς «μεσαίωνες», μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα και πολεμικές συρράξεις (βλ. επιδρομή Μογγόλων του Τζένγκις Χαν στην Ευρώπη, Τριακονταετής Πόλεμος, κατάρρευση της Δυναστείας των Μινγκ, αραβική Άνοιξη).

Πίσω στην αρχαιότητα, το κλίμα στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο  άρχισε να γίνεται αυτό που λέμε «εύκρατο» μόλις γύρω στο 350 π.Χ., καταλήγοντας, βέβαια, σε μια απότομη «ψύξη» τον 4ο αιώνα μ.Χ., η οποία, όλως τυχαίως (;) συνέπεσε και με την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Πολύ νωρίτερα, περί το 2.200 π.Χ., η εμφάνιση των πρώτων ελληνόφωνων φύλων στην Ελλάδα συνδέεται από πολλούς με μια σημαντική αύξηση των βροχοπτώσεων στον ελλαδικό χώρο. Κάποιοι ταυτίζουν το συμβάν αυτό με τον μυθικό κατακλυσμό του Δευκαλίωνα που, βέβαια, δεν αποτελεί τον μοναδικό «Κατακλυσμό» που έχει ποτέ καταγραφεί από την ιστορία και την μυθολογία (βλ. το  Έπος του Γκιλγκαμές και τον κατακλυσμό των Σουμερίων, τη βιβλική ιστορία του κατακλυσμού του Νώε, την ινδουιστική ιστορία του Μανού, ακόμα και την μεγάλη πλημμύρα που συνέβη, σύμφωνα με τους Σκανδιναβούς, στις «απαρχές του κόσμου»).

Αν πάμε ακόμη πιο πίσω- πολύ πιο πίσω- θα δούμε ότι το κλίμα της Γης, εν συνόλω, άλλαξε πολλές φορές δραματικά. Η περίφημη «Εποχή των Παγετώνων» -που έφτασε να γίνει μέχρι και… ταινία κινουμένων σχεδίων -δεν ήταν, στην πραγματικότητα, μία, αλλά πολλές περισσότερες, εκ των οποίων πέντε υπήρξαν οι μεγαλύτερες και πιο σημαντικές.

Οι πέντε βασικές «Εποχές των Παγετώνων» που έπληξαν τη Γη μας παρατηρήθηκαν με σημαντική χρονική διαφορά μεταξύ τους. Η πρώτη ξεκίνησε 2,4 δις χρόνια πριν και έληξε στα 2,1 δις χρόνια, η επόμενη σημειώθηκε στα 850-635 εκατομμύρια χρόνια πίσω. Η τρίτη ήρθε στα 460-430 εκατ. χρόνια πριν, η τέταρτη στα 360-260 εκατ. χρόνια και η πέμπτη στα 2,6 εκατ. χρόνια πριν.

Η τελευταία Εποχή των Παγετώνων, γνωστή ως «τεταρτοταγής παγετώνας» ή «παγετώνας της Πλειστόκαινου», κατά κάποιο τρόπο διαρκεί μέχρι και σήμερα, με παγωμένες περιόδους διάρκειας 100.000 χρόνων που διακόπτονται από θερμότερες περιόδους, αντίστοιχης διάρκειας. Η «κατεξοχήν» τώρα, Εποχή των Παγετώνων, που έχει ενταχθεί και στην…ποπ κουλτούρα, αποτέλεσε κομμάτι αυτής της πέμπτης Εποχής και σημειώθηκε στα 115.000-11.700 χρόνια πριν. Η Εποχή αυτή είχε και τα καλά της, καθώς συνέβαλε, με τον τρόπο της, στην εξέλιξη του Homo Sapiens, ο οποίος χρειάστηκε να γίνει πιο εφευρετικός και προσαρμοστικός, προκειμένου να επιβιώσει μέσα στο δριμύ ψύχος.

Ιστορικά, οι απότομες αλλαγές του κλίματος συνέβησαν εξαιτίας ποικίλων παραγόντων, όπως οι μεγάλες μετακινήσεις των τεκτονικών πλακών, που δημιουργούσαν νέα χερσαία και θαλάσσια όρια και γεωμορφολογικούς σχηματισμούς (π.χ. οροσειρές), αλλάζοντας τα δεδομένα στην θερμοκρασία της θάλασσας και την κίνηση των ανέμων.

Η εμφάνιση και εξαφάνιση ειδών στον πλανήτη επίσης επηρεάζει, αλλά και επηρεάζεται από το κλίμα, όπως συμβαίνει και με τους περισσότερους  «φυσικούς» παράγοντες που συντελούν στην κλιματική αλλαγή.

Άλλοι παράγοντες είναι οι αλλαγές στη δραστηριότητα του Ήλιου, οι ανωμαλίες στην κίνηση της Γης, η έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα και η συνεπακόλουθη έκλυση λάβας σε τεράστιες ποσότητες. Ειδικά η λάβα είναι ικανή να «γεμίσει» την ατμόσφαιρα με διοξείδιο του άνθρακα, αρκετό ώστε να εξαφανίσει εκατοντάδες είδη από προσώπου Γης, όπως έγινε και στα 201, 3 εκατ. χρόνια πριν. Παρεμπιπτόντως, τα ποσοστά διοξειδίου του άνθρακα που προέκυψαν τότε είναι πολύ κοντά στα ποσοστά που εκτιμάται ότι θα φτάσει το διοξείδιο, μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα.

Ακόμα και η έλευση αστεροειδών είναι ικανή να μεταβάλει το κλίμα της Γης τρομακτικά. Στο κάτω-κάτω, ένας τέτοιος εικάζεται πως προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων, 66 εκατομμύρια χρόνια πριν.