Συνέντευξη του Μιχάλη Χάλαρη για το νέο μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή

RescEU: Ο νέος μηχανισμός πολιτικής προστασίας της ΕΕ για τη διαχείριση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής ξεκίνησε επίσημα από χθες.

Τα τελευταία έτη με τις ακραίες καιρικές συνθήκες, συνεπεία της κλιματικής αλλαγής, και με άλλες συντελούμενες φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές να δοκιμάζουν την ικανότητα αλληλοβοήθειας των κρατών μελών (ειδικά όταν αρκετά κράτη μέλη αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα τον ίδιο τύπο καταστροφής), η Ε.Ε. βρίσκεται συχνά στη δυσάρεστη θέση να μη διαθέτει επαρκή εφεδρική ικανότητα να συνδράμει τα κράτη μέλη που αδυνατούν να αντεπεξέλθουν, αναδεικνύοντας ένα κενό στο μηχανισμό πολιτικής προστασίας της Ε. Ε.  Η ανάγκη για τη δημιουργία μιας εφεδρικής ικανότητας που θα επιτρέπει τη συνδρομή στα κράτη μέλη που αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις νέες μορφές κινδύνων ήταν πλέον επιτακτική.

Έτσι,  η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε σειρά προτάσεων για την ενίσχυση της αντίδρασης πολιτικής προστασίας της ΕΕ και των ευρωπαϊκών δυνατοτήτων αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών με αποτέλεσμα πριν λίγες μέρες η Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να εγκρίνει με συντριπτική πλειοψηφία, 620 υπέρ, 22 κατά και 35 αποχές, το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων για την αναβάθμιση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας και τη δημιουργία του rescEU που από χθες (21-3-2019) αρχίζει η εφαρμογή του.

Το rescEU συμπληρώνει τα συστήματα των κρατών μελών για την αντιμετώπιση καταστροφών θεσπίζοντας ειδικές εφεδρικές επιχειρησιακές ικανότητες σε ενωσιακό επίπεδο ενισχύοντας τα μέτρα ετοιμότητας και πρόληψης παράλληλα.  Συγκεκριμένα, επικεντρώνεται σε δύο βασικούς τομείς: στη δημιουργία συστήματος για την αύξηση των συνολικών ικανοτήτων αντιμετώπισης καταστροφών που διαθέτει η ΕΕ και σε μεγαλύτερη επένδυση στην πρόληψη και την ετοιμότητα. Οι δημοσιονομικές επιπτώσεις του εκτιμώνται σε ένα πρόσθετο ποσό 280 εκατ. ευρώ για την υπολειπόμενη περίοδο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (2018-2020).

Ο Δρ. Μιχάλης Χάλαρης, Αξιωματικός Π.Σ.,  Δρ Χημικός, Υποψήφιος του Νοτίου Τομέα της Β’ Αθηνών με το Κίνημα Αλλαγής, Μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας  του και Γραμματέας των Κινήσεων Πολιτών για την Σοσιαλδημοκρατία, μιλά στο Evia Vima και στη δημοσιογράφο Ματίνα Ρέτσα για  τη σημασία του RescUE και για τον τρόπο που θα εφαρμοστεί η συμφωνία. Κατά πόσο μας καλύπτει ως χώρα αυτή η ισχυροποίηση του ευρωπαϊκού μηχανισμού πολιτικής προστασίας αν έρθουμε αντιμέτωποι με μία νέα καταστροφή;  Ποια είναι τα τρωτά του σημεία; Ο Μιχάλης Χάλαρης ειδικός εμπειρογνώμονας της ΕΕ σε θέματα Πολιτικής Προστασίας, απαντά σε όλα ενώ μας αναλύει όλα εκείνα που εκκρεμούν και που η Ε. Ε. οφείλει να κάνει για τους πολίτες της στο άμεσο μέλλον.

Ματίνα Ρέτσα-Γιατί η Ε.Ε. οδηγήθηκε να πάρει την πρωτοβουλία για την εφαρμογή του συστήματος rescEU;

Μιχάλης Χάλαρης-Οι καταστροφές σε όλη την Ευρώπη γίνονται πιο συχνές και σύνθετες. Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και οι μεταβαλλόμενοι κίνδυνοι έχουν πλήξει σοβαρά πολλές χώρες τα τελευταία έτη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπισε πολλές καταστροφές οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια ανθρώπινων ζωών και άλλες επιζήμιες συνέπειες για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις, τις κοινότητες και το περιβάλλον. Μόνο το 2017, 200 άτομα έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας φυσικών καταστροφών στην Ευρώπη. Οι οικονομικές ζημίες είναι επίσης τεράστιες: το 2016 καταγράφηκαν ζημίες ύψους περίπου 10 δισ. ευρώ στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Κανείς όμως δεν μπορούσε να φανταστεί ότι λίγο πριν ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις, μία νέα τραγωδία θα έπληττε την Ευρώπη,  αυτή τη φορά στο Μάτι, λίγο έξω από την Αθήνα, με πάνω από 100 νεκρούς. Τα γεγονότα αυτά κατέστησαν σαφές σε όλους ότι πρέπει να προσφέρουμε μία ουσιαστική απάντηση στις ανησυχίες των ευρωπαίων πολιτών. Η ΕΕ πρέπει να ανταποκριθεί σε αυτή την πρόκληση και να προστατεύσει καλύτερα τους πολίτες της από αυτές τις καταστροφές.

Τα υφιστάμενα ευρωπαϊκά μέσα αντιμετώπισης καταστροφών είναι περιορισμένα και συχνά δεν είναι σε θέση να παρέχουν τη βοήθεια που ζητούν τα κράτη μέλη κατά τη διάρκεια κρίσεων ή να εξασφαλίσουν την έγκαιρη παράδοση της βοήθειας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο σημερινός μηχανισμός πολιτικής προστασίας της ΕΕ βασίζεται σε ένα σύστημα εθελοντικής συμμετοχής και στις πρόσθετες ικανότητες που μπορούν να διαθέσουν τα κράτη μέλη προς όφελος άλλης πληγείσας χώρας.

Ο Πρόεδρος  της Ε.Ε. έχει δηλώσει τα εξής: «Η Ευρώπη δεν μπορεί να μένει στο περιθώριο όταν τα κράτη μέλη μας πλήττονται από φυσικές καταστροφές και χρειάζονται βοήθεια. Καμία χώρα στην Ευρώπη δεν είναι απρόσβλητη από φυσικές καταστροφές οι οποίες δυστυχώς αποτελούν πλέον συνήθη κατάσταση. Σε περιπτώσεις καταστροφών, θέλω η Ευρωπαϊκή Ένωση να προσφέρει κάτι περισσότερο από τα συλλυπητήριά της. Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος αλληλεγγύης και πρέπει να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι από ό, τι στο παρελθόν, και ταχύτεροι στην παροχή βοήθειας προς τα κράτη μέλη μας που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του μετώπου.»

Ματίνα Ρέτσα-Πώς θα λειτουργήσει το σύστημα rescEU;

Μιχάλης Χάλαρης-Το σύστημα rescEU συνίσταται ουσιαστικά σε εφεδρικά μέσα που χρησιμοποιούνται όταν τα κράτη μέλη δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μόνα τους μια καταστροφή και ζητούν πρόσθετη βοήθεια από την ΕΕ η οποία θα πρέπει να παρασχεθεί γρήγορα. Όλες οι δαπάνες και οι ικανότητες rescEU θα καλύπτονται πλήρως από την ενωσιακή χρηματοδότηση, ενώ η Επιτροπή θα διατηρεί τον επιχειρησιακό έλεγχο αυτών των μέσων και θα αποφασίζει για την ανάπτυξή τους. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα έμπρακτης αλληλεγγύης μεταξύ των Κρατών Μελών. Δημιουργήθηκε το rescEU, μια ευρωπαϊκή δεξαμενή μέσων όπως πυροσβεστικά ελικόπτερα και αεροπλάνα καναντέρ, τα οποία και θα αγοραστούν με  ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για το 80 έως 90% των συνολικών εξόδων, διασφαλίζοντας ότι καμία χώρα δε θα μείνει ξανά αβοήθητη. Παράλληλα, για πρώτη φορά, δίνεται η δυνατότητα ευρωπαϊκής χρηματοδότησης έως 75% για τη συντήρηση των εθνικών μέσων. Η βοήθεια αυτή σε χώρες όπως η Ελλάδα που η αδυναμία επισκευής λόγω της οικονομικής κρίσης έχει περιορίσει πολύ τα εθνικά μέσα είναι παραπάνω από απαραίτητη.

Τέλος ενισχύετε  η πρόληψη, διατηρώντας ανόθευτα τα χαρακτηριστικά αλληλεγγύης και δίνετε η δυνατότητα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει τα μέτρα πρόληψης του συγκεκριμένου κράτους και όπου χρειάζεται να προβαίνει σε συστάσεις για βελτίωση ή ενίσχυση των εθνικών σχεδίων προστασίας.

Όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες, ανεξαρτήτως του Κράτους Μέλους που κατοικούν πρέπει να νιώθουν ασφαλείς και να ξέρουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να τους βοηθήσει με πρακτικό και αποτελεσματικό τρόπο σε περίπτωση μίας έκτακτης ανάγκης.

Ματίνα Ρέτσα-Σε περίπτωση κρίσης, το σύστημα θα λειτουργεί ως εξής:

Μιχάλης Χάλαρης-Ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της ΕΕ περιλαμβάνει όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και ορισμένα άλλα συμμετέχοντα κράτη εκτός ΕΕ, και συγκεκριμένα την Ισλανδία, τη Νορβηγία, τη Σερβία, την Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και την Τουρκία. Οι ικανότητες rescEU αναμένεται να επεκταθούν σε αυτά τα συμμετέχοντα κράτη ως ένδειξη ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Με το σύστημα εξορθολογίζονται και απλοποιούνται οι διοικητικές διαδικασίες προκειμένου να μειωθεί ο χρόνος που απαιτείται για την ανάπτυξη σωστικής βοήθειας, το οποίο  λειτουργεί ως εξής:

1) Ένα κράτος μέλος αποφασίζει να ενεργοποιήσει τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της ΕΕ για να ζητήσει στήριξη όταν μια κατάσταση κρίσης υπερβαίνει τις ικανότητες αντίδρασης που διαθέτει (το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες και διεθνείς οργανισμούς). Επισημαίνεται ότι: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να ενεργοποιήσει η ίδια τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας.

2) το Κέντρο Συντονισμού Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών της Επιτροπής, με έδρα τις Βρυξέλλες, που λειτουργεί σε 24ωρη βάση 7 ημέρες την εβδομάδα, παρακολουθεί και διαχειρίζεται σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών που χρησιμοποιούν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ για την υποβολή αιτημάτων παροχής βοήθειας και στο οποίο αναφέρουν λεπτομερώς το είδος της βοήθειας που χρειάζονται. Αμέσως μετά την παραλαβή αιτήματος για βοήθεια, όλα τα συμμετέχοντα κράτη στον μηχανισμό ειδοποιούνται σχετικά με το αίτημα.

3) Όταν οι ικανότητες της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας δεν επαρκούν για να ανταποκριθεί σε μια καταστροφή, η Επιτροπή μπορεί τότε να αποφασίσει να αναπτύξει τις δικές της ικανότητες «rescEU» για να στηρίξει τις δράσεις των κρατών μελών. Οι ικανότητες αυτές αφορούν τα τέσσερα πεδία δράσης· πυροσβεστικά αεροσκάφη, εξοπλισμό υψηλής ικανότητας άντλησης σε πλημμύρες, ικανότητες έρευνας και διάσωσης σε αστικό περιβάλλον, κινητό νοσοκομείο και ιατρική βοήθεια έκτακτης ανάγκης.

4) Μόλις προσδιοριστεί η αιτούμενη βοήθεια, θα αποστέλλεται στην πληγείσα χώρα. Η Επιτροπή διατηρεί τον επιχειρησιακό έλεγχο των μέσων rescEU. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, η πληγείσα χώρα θα διασφαλίζει ότι οι δραστηριότητες που περιλαμβάνουν ικανότητες rescEU εκτελούνται σύμφωνα με την επιχειρησιακή ανάπτυξη που συμφωνήθηκε με την Επιτροπή.

Ματίνα Ρέτσα-Πώς θα στηρίξει η ΕΕ την αλληλεγγύη των κρατών μελών μέσω της χρήσης εθνικών ικανοτήτων στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας;

Μιχάλης Χάλαρης-Το σύστημα περιλαμβάνει ορισμένες διατάξεις που θα βοηθήσουν τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις υφιστάμενες ικανότητες και να αυξήσουν τη συμβολή τους στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας:

τα κράτη μέλη θα λάβουν σημαντική συγχρηματοδότηση από την ΕΕ ύψους 75% για την αναβάθμιση των εθνικών τους ικανοτήτων. Στη συνέχεια, οι εν λόγω ικανότητες θα αποτελέσουν μέρος της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας και θα διατίθενται για την αντιμετώπιση καταστροφών.

Εάν χρειάζονται ικανότητες για την αντιμετώπιση καταστροφών σε άλλο κράτος μέλος, η ΕΕ θα συγχρηματοδοτεί τις δαπάνες που προκύπτουν για την ανάπτυξη των μέσων της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας. Η ενωσιακή συγχρηματοδότηση για τα μέσα τα οποία τα κράτη μέλη διαθέτουν στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας θα ανέρχεται στο 75 % των επιχειρησιακών δαπανών όταν χρησιμοποιούνται εντός της ΕΕ ή σε συμμετέχοντα κράτη μέλη. Επί του παρόντος, ο προϋπολογισμός της ΕΕ χρηματοδοτεί μόνο ένα μέρος των μεταφορικών δαπανών αλλά όχι τις επιχειρησιακές δαπάνες. Ωστόσο, στις περισσότερες επιχειρήσεις η μετάβαση από το σημείο Α στο σημείο Β δεν είναι το πιο δαπανηρό μέρος: οι επιχειρησιακές δαπάνες είναι πολύ υψηλότερες από τις μεταφορικές. Για παράδειγμα, το κόστος μεταφοράς μεγάλου κινητού νοσοκομείου είναι μόνο ένα μέρος του κόστους λειτουργίας του που ανέρχεται σε περίπου 6 εκατ. ευρώ τον μήνα. Επίσης, το κόστος της πτήσης αεροσκάφους από τη Γαλλία στην Πορτογαλία είναι χαμηλό σε σύγκριση με το κόστος λειτουργίας του επιτόπου επί μερικές ημέρες.

Το δίκτυο γνώσεων για την πολιτική προστασία της ΕΕ θα συσταθεί για να στηρίξει όλες τις δράσεις πολιτικής προστασίας στην Ευρώπη. Με τον τρόπο, αυτό όλοι οι παράγοντες αντιμετώπισης καταστροφών θα είναι ενημερωμένοι και θα μιλούν «την ίδια τεχνική γλώσσα».

Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για να διασφαλίσει ότι οι επενδύσεις που πραγματοποιούνται μέσω των διαρθρωτικών ταμείων είναι ανθεκτικές σε καταστροφές. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι εκτιμήσεις κινδύνου που υποβάλλουν τα κράτη μέλη. Επιπλέον, η Επιτροπή θα είναι σε θέση να ζητεί εθνικά σχέδια διαχείρισης κινδύνων και ετοιμότητας, να παρακολουθεί την εφαρμογή τους και να προβαίνει σε συστάσεις για τις εθνικές επενδύσεις στον τομέα της πρόληψης και της ετοιμότητας. Μακροπρόθεσμα, αυτός είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να βοηθηθούν τα κράτη μέλη να μειώσουν τις απώλειες και να αυξήσουν την ικανότητά τους για την πρόληψη, την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση καταστροφών.

Ματίνα Ρέτσα-Ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας: πόσα μέσα και από ποιες χώρες;

Μιχάλης Χάλαρης-Η ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας βασίζεται στην ήδη υφιστάμενη «Ευρωπαϊκή ικανότητα για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης», που συστάθηκε τον Οκτώβριο του 2014, γνωστή ως εθελοντική δεξαμενή. Σήμερα η δεξαμενή, στην οποία έχουν δεσμευθεί 20 διαφορετικά συμμετέχοντα κράτη, διαθέτει πάνω από 90 ικανότητες αντίδρασης.  Οι ικανότητες αυτές περιλαμβάνουν μέσα, όπως πυροσβεστικά αεροσκάφη, εξοπλισμό για την συγκράτηση πλημμυρών, τον καθαρισμό του νερού, και ικανότητες ανίχνευσης και δειγματοληψίας χημικών, βιολογικών, ραδιολογικών και πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι καταστροφές επέρχονται ταυτόχρονα, με αυξανόμενη συχνότητα και πολυπλοκότητα, η εμπειρία έδειξε ότι αυτές οι ικανότητες δεν επαρκούν.

Η Επιτροπή θα ενισχύσει την ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας με την παροχή αυξημένης ενωσιακής χρηματοδότησης στα κράτη μέλη για την κάλυψη του κόστους προσαρμογής, αποκατάστασης και λειτουργίας όλων των μέσων που περιλαμβάνονται σε αυτή. Τούτο συνιστά πρόσθετο κίνητρο για τα κράτη μέλη ώστε να μπορέσουν να ενισχύσουν τις ικανότητές τους στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας.

Ματίνα Ρέτσα-Η δομή αυτή θα λειτουργήσει και για την ενεργοποίηση της πολιτικής προστασίας εκτός της ΕΕ;

Μιχάλης Χάλαρης-Το σύστημα εστιάζεται σε μεγάλο βαθμό στην ενίσχυση της συλλογικής ικανότητας της ΕΕ και των κρατών μελών για την αντιμετώπιση εσωτερικών καταστροφών.

Σε περίπτωση ενεργοποίησης εκτός της ΕΕ και των συμμετεχόντων κρατών, ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της ΕΕ θα εξακολουθήσει να εξασφαλίζει τη συνοχή της αντίδρασης της ΕΕ σύμφωνα με την ήδη ισχύουσα νομοθεσία, καθώς και μέσω της χρηματοδότησης κατά 75% του κόστους μεταφοράς των ικανοτήτων της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας.

Τα συμμετέχοντα κράτη στον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της ΕΕ (Ισλανδία, Νορβηγία, Σερβία, πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Μαυροβούνιο και Τουρκία) θα ωφεληθούν επίσης από τις νέες δυνατότητες που παρέχει το σύστημα rescEU.

Ματίνα Ρέτσα-Με ποιον τρόπο η πρόταση βελτιώνει την ετοιμότητα και την πρόληψη;

Μιχάλης Χάλαρης-Η πρόληψη και η ετοιμότητα είναι βασικές συνιστώσες της αποτελεσματικής αντίδρασης στις φυσικές καταστροφές. Η επένδυση στην πρόληψη των καταστροφών έχει ένα σαφές όφελος, τη διάσωση ζωών και μέσων διαβίωσης· επίσης ελαχιστοποιεί τις οικονομικές και υλικές ζημίες. Το νέο σύστημα θέτει την ενίσχυση της πρόληψης καταστροφών και μείωσης κινδύνων στο επίκεντρο του σχεδιασμού και ενσωματώνει την εκτίμηση και τη μείωση κινδύνων στη χρήση των κονδυλίων της ΕΕ. Η επίτευξη του εν λόγω στόχου θα γίνει με:

• τη συμμετοχή των κρατών μελών στη βελτίωση της εκτίμησης κινδύνων και στον σχεδιασμό μιας αποτελεσματικής ετοιμότητας και πρόληψης. Για παράδειγμα, εάν είναι γνωστό ότι μια περιοχή είναι επιρρεπής σε πλημμύρες, πρέπει να διασφαλιστεί η ανάλογη προστασία των κατοικιών, των επιχειρήσεων και του περιβάλλοντος. Ή όταν είναι γνωστό ότι ηλικιωμένα άτομα ζουν σε απομονωμένες αγροτικές περιοχές που κινδυνεύουν από δασικές πυρκαγιές, πρέπει να υπάρχουν σχέδια ετοιμότητας που θα τους βοηθήσουν να απομακρυνθούν.
• τη διασφάλιση της από κοινού κατάρτισης των καλύτερων Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων. Τα μέσα και οι ομάδες θα πρέπει να δρουν απρόσκοπτα από κοινού σε διασυνοριακό επίπεδο και να έχουν τοποθετηθεί κοντά στους τόπους που ενδέχεται να πληγούν από καταστροφές. Αυτό αφορά επίσης την ανταλλαγή γνώσεων και διδαγμάτων από προηγούμενες καταστροφές. Όλες αυτές οι πτυχές θα προωθηθούν μέσω ενός δικτύου γνώσεων για την πολιτική προστασία της ΕΕ. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να καταρτίσουν σχέδια πρόληψης και ετοιμότητας τα οποία θα εξετάσει η Επιτροπή για να βοηθήσει τα κράτη μέλη που χρειάζονται πρόσθετη στήριξη.